Βερμέερ, Γιαν

(Jan Vermeer, Ντελφτ 1632 – 1675). Ολλανδός ζωγράφος. Ο Β. υπήρξε από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της Ολλανδίας και όλης της Ευρώπης, τον 17ο αι., ονομαστός για τις θαυμάσιες σκηνές σε εσωτερικούς χώρους και για τα αστικά τοπία του. Οι ελάχιστες μέχρι σήμερα πληροφορίες δεν επαρκούν για να φωτίσουν τα κύρια σημεία της μορφής του ανθρώπου και του καλλιτέχνη, αφήνουν μάλιστα ακάλυπτες βασικές περιόδους της ζωής και της δραστηριότητάς του (αναφέρεται μάλιστα και ως JanJohannes Van der Meer), μεταξύ των οποίων και τα χρόνια της καλλιτεχνικής του διαμόρφωσης. Τo ίδιο ισχύει και για τα έργα του. Ο εξαιρετικά περιορισμένος αριθμός τους (οι επιβεβαιωμένοι πίνακές του είναι μόλις 35) και οι δυσχέρειες της χρονολόγησης δημιουργούν ζητήματα άλυτα ακόμα για τους ερευνητές της ολλανδικής ζωγραφικής, χωρίς να υπολογιστούν και τα δυσεπίλυτα προβλήματα των πλαστών έργων που κατασκευάζουν και εμπορεύονται επιδέξιοι μιμητές, όπως o Χανς Βαν Μέεγκερεν. Είναι γνωστό πάντως ότι o B., γιος μεταξουργού και εμπόρου έργων τέχνης, βρήκε από τα παιδικά του χρόνια στο οικογενειακό περιβάλλον το κατάλληλο κλίμα για την καλλιτεχνική του ιδιοφυΐα· παραμένει ωστόσο ανεξακρίβωτο ποιος ήταν ο δάσκαλός του. Βέβαιο είναι ότι το 1653, με την εγγραφή του στην τοπική συντεχνία των ζωγράφων του Αγίου Λουκά, αρχίζει επίσημα τη σταδιοδρομία του και σε λίγα χρόνια κατακτά εξέχουσα θέση μεταξύ των συναδέλφων του και εκλέγεται δύο φορές μέλος στο διοικητικό συμβούλιο της συντεχνίας, το 1662 και το 1670. Είναι επίσης αναμφισβήτητο ότι, εκτός από τη ζωγραφική, o Β. ασκούσε και το επάγγελμα του εμπόρου και εκτιμητή έργων τέχνης, όπως συμπεραίνεται από ένα σύντομο ταξίδι του στο Άμστερνταμ (μοναδικό τεκμήριο διαμονής του καλλιτέχνη έξω από τη γενέτειρά του) για να εκτιμήσει ορισμένους πίνακες. Δεν είναι καθόλου απίθανο να ήταν αυτή η κύρια πηγή συντήρησης της πολυμελούς οικογένειάς του και με αυτή την εργασία να είχε ασχοληθεί περισσότερο παρά με τη ζωγραφική, αφού πεθαίνοντας άφησε τη σύζυγο και τα 11 παιδιά του σε οικονομική αβεβαιότητα, που εξελίχτηκε σε οικονομική εξαθλίωση. Τα μόνα ασφαλώς χρονολογημένα έργα του, η Μεσάζουσα του 1656 (Πινακοθήκη της Δρέσδης) και ο Αστρονόμος του 1668 (συλλογή Ρότσιλντ, Παρίσι), αποτελούν τα ακραία σημεία της σειράς των πινάκων του με τη χαρακτηριστική μοριακή τεχνική, όπου το φως περνώντας μέσα σε μυριάδες στίγματα από χρώμα, ζωντανεύει τα αντικείμενα και τις μορφές με τις μαγευτικές χρυσές ανταύγειές του. Στην ίδια περίοδο ανήκουν και τα έργα Ο στρατιώτης και το κορίτσι που γελάει (συλλογή Φρικ, Νέα Υόρκη), Μαγείρισσα και Μικρός Δρόμος (Άμστερνταμ) και Άποψη του Ντελφτ (Χάγη), που όλα τους χρονολογούνται μεταξύ του 1658 και του 1662. Μετά τις Απόψεις, o Β. επιδίδεται περισσότερο στην προσωπογραφία και κυρίως στα ρωπογραφικά θέματα που εκφράζουν την εξελικτική πορεία των αναζητήσεών του για τον καθορισμό μιας ευρύτερης αντίληψης του χώρου και τα τελευταία χρόνια για τις συνέπειες των φωτοσκιάσεων. Λαμπρά δείγματα αυτών των προσπαθειών είναι τα έργα Κυρία στο παράθυρο (Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη), Ζύγισμα των μαργαριταριών (Εθνική Πινακοθήκη, Ουάσινγκτον), Εργαστήριο του καλλιτέχνη (Ιστορικό Μουσείο Τέχνης, Βιέννη), Γράμμα (Άμστερνταμ), Κυρία εμπρός στη σπινέτα (Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο) και Κορίτσι με το γαρίφαλο (Χάγη), με τις λεπτές αρμονίες του κίτρινου και του γαλάζιου, χαρακτηριστικό επίσης στοιχείο της τέχνης του ζωγράφου από το Ντελφτ. Ο Β. μόλις στο δεύτερο μισό του 19ου αι. αναγνωρίστηκε ως ένας από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους του πλουσιότατου εξάλλου ζωγραφικού κόσμου του ευρωπαϊκού 17ου αι. Αλλά πριν από τους ιστορικούς και τους ειδικούς, κίνησε το ενδιαφέρον των ποιητών και καλλιτεχνών, όπως του Γκοτιέ, του Πισαρό, των Γκονκούρ, του Βαν Γκογκ και του Προυστ. «Η Μαγείρισσα», ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα έργα του Ολλανδού ζωγράφου Γιαν Βερμέερ (Βασιλικό Μουσείο, Άμστερνταμ). «Η δαντελοπλέκτρα», πίνακας του Γιαν Βερμέερ, έργο του 1662 (Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι).